Brutalisme in Nederland: Eindhoven de bruutste

TU/e campus revisited: Auditorium, Atlas en Bunker Tower

Eind 2020 bezocht ik de campus van de Technische Universiteit Eindhoven (TU/e) om te checken hoe bruut die is. De gebouwen op de campus waren gesloten, dus ik heb ze toen alleen van de buitenkant kunnen zien. De renovatie van de Maaskants Bunker door Powerhouse Company was net gestart. Nu ben ik opnieuw in Eindhoven, waar het lekker druk is vanwege de Dutch Design Week. De campus is open, de Bunkertoren inmiddels zo goed als gereed.

Architect Sam van Embden maakte het masterplan voor de nieuwe campus van de Technische Hogeschool van Eindhoven, sinds 1986 de Technische Universiteit. Hij ontwierp de achttien gebouwen van de eerste bouwronde (1957-1965) waarvan het Auditorium, het Hoofdgebouw (nu Atlas), de hoogbouw van Elektrotechniek (nu Potentiaal) en het Rekencentrum het bruutst zijn. Alle gebouwen rond het Hoofdgebouw waren gekoppeld via luchtbruggen. Minder bruut maar wel een status als rijksmonument kreeg de naast het Hoofdgebouw gelegen W-hal, hal Werktuigbouwkunde en tegenwoordig het Metaforum, waar ook de bibliotheek huist.

Van Embden ging bij zijn masterplan en alle gebouwen die daar deel van uitmaakten uit van een strak doorgevoerd stramien met een grondmaat van 6,20 bij 6,20 meter. Die maat was gebaseerd op de elementen van de systeemplafonds met TL-armaturen van 124 cm bij 124 cm die Philips destijds produceerde. De modulus van 124 cm werd met 5 vermenigvuldigd om tot de grondmaat te komen. Lekker praktisch als je overal systeemplafonds gaat plaatsen.

Het Auditorium

Het Auditorium werd geopend in 1966 en is erg groot maar oogt bescheiden doordat een kwart ervan onder het maaiveld ligt. We lopen naar binnen onder de zichtbetonnen luifel door die de voor- en achterzijde karakter geeft. Benedenvloers bevinden zich acht amfitheaterzalen, groot maar toch knus en intiem. Op de tweede verdieping zijn acht kleinere theorielokalen en de boven entree bevindt zich de uitkragende senaatszaal. De bovenruimte is een grote hal – ontmoetingsruimte, kantine, concertzaal, studieruimte en congresruimte ineen – met ernaast de blauwe zaal, een theaterzaal. In de hal staat al sinds de opening het grote Pels & Van Leeuwen-orgel, mede mogelijk gemaakt door Philips.

De hal was bedoeld als trefpunt voor studenten en docenten. Leidend principe voor Van Embden was om ontmoeting te stimuleren en toch ook een ‘industrieel milieu’ in campusvorm na te bootsen, want de meesten zouden op zo’n plek komen te werken.

Snelle feiten Auditorium
➜ Architect: Sam van Embden, meewerkend architect Jacques Choisy
➜ Bouw: 1954-1963
➜ Adres: Den Dolech 2, Eindhoven
➜ Brutality ★★★★

Hoofdgebouw Atlas

Via de luchtbrug komen we uit in het hoofdgebouw, Atlas. Ook de luchtbruggen waren bedoeld om ontmoeting te faciliteren. Vanaf de verhoging waar je uitkomt heb je uitzicht op de imposante hal met zijn enorme pilotis en een gewelfd plafond dat door zijn ruimtelijkheid aan een kathedraal doet denken. Atlas is gebouwd als tafelconstructie – de tafelpoten zijn daarbij de pilotis – die naar buiten toe aan beide kanten doorloopt, waardoor binnen en buiten naadloos in elkaar overgaan. Ook voor de tafelconstructie is de modulus gebruikt, in dit geval maal tien, dus met een stramien van 12,40 m in het vierkant.

De dragende kolommen maakten de vliesgevel en de plattegrond vrij indeelbaar. Dat was ondersteunend aan een ander belangrijk uitgangspunt voor Van Embden: flexibiliteit inbouwen in het ontwerp om later te kunnen uitbreiden of om een andere toepassing of functie aan het gebouw te geven.

Snelle feiten Atlas (Hoofdgebouw)
➜ Architect: Sam van Embden, meewerkend architect Jacques Choisy
➜ Bouw: 1954-1963
➜ Het Eeuwsel 53, Eindhoven
➜ Brutality ★★★★

Ooit Rekencentrum, straks Neuron

Aan het Laplacegebouw wordt stevig verbouwd. De geplande opleveringsdatum van medio 2022 is klaarblijkelijk niet gehaald. Van Embden ontwierp ook voor dit gebouw een betonnen tafelconstructie voor de begane grond met breed uitlopende parasolpijlers. Daarop staat een transparantere verdieping in glas en staal. In dit gebouw stonden begin jaren zeventig de eerste computers.

Snelle feiten Laplacegebouw (voormalig Rekencentrum, straks Neuron)
➜ Architect: Sam van Embden, meewerkend architect Jacques Choisy
➜ Bouw: 1958-1963
➜ Laplace 32, Eindhoven
➜ Renovatie (gaande): MüllerVanTol en Team V Architectuur, WT-IN (design)
➜ Brutality ★★

Maaskants Bunker wordt Bunker Tower

Ook bij de Bunker wordt druk gewerkt. Het Studentencentrum dat hier zat – en al snel de koosnaam de Bunker kreeg – kwam tot stand in samenwerking tussen overheid, universiteit en Eindhovense bedrijven als Philips, DAF en DSM. De drie studentenverenigingen werden ondergebracht in de Bunker.

De vorige keer was er net een begin gemaakt met de bouw van de toren, nu is ie zo goed als klaar. De afgetopte betonnen piramide van twee verdiepingen hebben een stevige opfrisbeurt gekregen. Powerhouse Company maakte het ontwerp voor de renovatie en revitalisatie van de Bunker van Huig Maaskant onder het motto ‘Reviving a Brutalist Beast’. Het is mooi om te zien hoe de vormtaal en de oorspronkelijke uitgangspunten van Maaskant zijn vertaald naar een eigentijds ontwerp. Alleen van de marmerachtige stenen op de gevel van de toren ben ik niet echt fan. Ik blijf bij mijn conclusie van de vorige keer: Bunker Tower: brutalisme voor hipsters.

Snelle feiten De Bunker / Bunker Tower
➜ Architect: Huig Maaskant
➜ Bouw: 1969
➜ Herontwikkeling: Powerhouse Company
➜ Brutality ★★★

Wil je mee op Betonsafari in Eindhoven?

Eindhoven leent zich prima voor een Brutalistische Betontoer. De campus staat vol bruutheden en ook rond Strijp S is er genoeg bruuts te snoepen.

Interesse in een Betonsafari? Laat het me weten.

Meer brutalisme in Eindhoven

Meer lezen

Brutalisme in Nederland
Ook Nederland heeft een lange traditie van brutalistische architectuur: Stadhuis Terneuzen, de Aula van de TU Delft en het kantoor van SC Johnson in Mijdrecht.
➜ Lees meer